Το άδικο και το κατακριτέο

Αφορμή για το σημερινό post ήταν η συνομιλία μου πριν μερικές ημέρες με έναν φίλο μου σε ένα από τα εστιατόρια του Πανεπιστημίου. Ο φίλος μου έχει ανακαλύψει ένα κενό τού συστήματος και τρώει καθημερινά χωρίς να πληρώνει. Η ιδέα είναι ότι αν δεν έχουν μείνει λεφτά στην ειδική κάρτα που χρησιμοποιούμε, ο υπάλληλος συνήθως δεν το προσέχει όταν την περνάει από το μηχάνημα. Για κάμποση ώρα προσπαθούσε να με πείσει ότι αυτό που κάνει είναι μεν άδικο, αλλά δεν είναι κατακριτέο. Οι δικαιολογίες πολλές: «Αν αγόραζες κάτι από το Amazon και δε σε χρέωναν, θα έπαιρνες τηλέφωνο να τους το πεις;». Του εξήγησα ότι άλλο είναι να τύχει ένα λάθος μια φορά, και άλλο να ψάξεις, να βρεις το κενό και να το εφαρμόζεις συστηματικά. Μετά πέρασε στο κλασικό «Καλά, από εμένα θα πέσουν έξω;», ενώ προσπάθησε ανεπιτυχώς να βρει και μια ανάλογη δική μου συμπεριφορά. Εγώ, δόξα τω Θεώ, μπορώ να πληρώνω το φαγητό μου. Επειδή μάλιστα μιλάμε για φαγητό απίστευτα καλό με τα αμερικανικά δεδομένα και σε χαμηλή τιμή, στενοχωριέμαι που το σύστημα δεν προβλέπει να αφήσεις φιλοδώρημα.

Η έννοια του «κατακριτέου», στην οποία αναφέρθηκε ο φίλος μου, είναι βέβαια εξαιρετικά ελαστική. Άλλοι θεωρούν ότι το νόμιμο είναι και ηθικό, και άλλοι, όπως οι κουκουλοφόροι και οι τρομοκράτες, ότι το ηθικό είναι παράνομο. Όταν κανείς εθιστεί στην κλεψιά, μετά πάει για άλλα, πιο μεγάλα. Και για μένα είναι ο ύστατος ξεπεσμός να κλέβεις για να αγοράσεις το τελευταίο μοντέλο κινητού.

Η αμερικανική κοινωνία έχει πολλά αρνητικά, είναι αλήθεια όμως ότι γενικευμένη ανομία δεν υπάρχει. Η σπιτονοικοκυρά μου μου νοικιάζει ένα δωμάτιο στο σπίτι της και δηλώνει το ενοίκιο που της πληρώνω ως εισόδημα στην εφορία! Από ό,τι ξέρω, οι πιο πολλοί εδώ δε δηλώνουν ανάλογα εισοδήματα, αλλά ότι υπάρχουν άνθρωποι σαν τη σπιτονοικοκυρά μου είναι, νομίζω, μοναδικό. Πρόσφατα, ένα χρέος $128,000 στέρησε την υπουργική θέση από έναν ικανό πολιτικό. Τι κι αν ο ίδιος πλήρωσε το χρέος, η ρετσινιά έμεινε. Στην Ελλάδα, ένα αυθαίρετο δεν είναι ικανό να θέσει υπουργό εκτός κυβέρνησης. Πρόσφατα μάλιστα μάθαμε και το ποσό που χρειάζεται να κλέψει κάποιος υπουργός (μερικά εκατομμύρια) για να αναγκαστεί σε παραίτηση. Και αυτά σε μια χώρα πολύ μικρότερη σε πληθυσμό αλλά και σε οικονομικά μεγέθη.

Νομίζω ότι ο σημαντικότερος λόγος της γενικευμένης ανομίας στην Ελλάδα, πέρα από το κακό παράδειγμα, είναι ότι δεν υπάρχει η βεβαιότητα ότι ο νόμος θα εφαρμοστεί. Τι κι αν αυξήθηκαν τα πρόστιμα της τροχαίας; Σβήνονται ακόμα με την ίδια ευκολία. Οι βολευτές μάλιστα του νομού μου έχουν καταντήσει να κάνουν αυτή τη δουλειά, να σβήνουν πρόστιμα της τροχαίας. Η αυστηρότητα του νόμου συνήθως σημαίνει ότι λίγοι αδύναμοι, ή ακόμα και αθώοι, θα πληρώσουν ακριβά. Οι υπόλοιποι θα θεωρητικολογούν περί του άδικου και του κατακριτέου.